Jezioro Śniardwy (fot. Waldemar Bzura)
Położenie i krajobraz
Mazurski Park Krajobrazowy znajduje się w południowo-wschodniej części województwa warmińsko-mazurskiego. Swoim zasięgiem obejmuje trzy powiaty, piski, mrągowski i szczycieński, oraz siedem gmin. Na obszarze Parku występują głównie lasy, otwarte tereny rolnicze oraz wody powierzchniowe.
Według podziału fizycznogeograficznego Polski Mazurski Park Krajobrazowy położony jest w makroregionie Pojezierza Mazurskiego. Rozległy obszar Parku powoduje, że na jego terenie występują różne typy krajobrazu, na podstawie których można wydzielić trzy wyraźnie odmienne mezoregiony: Pojezierze Mrągowskie, Krainę Wielkich Jezior Mazurskich oraz Równinę Mazurską. Różnorodność form krajobrazu sprawia, że w zasadzie każdy odwiedzający znajdzie tu dla siebie coś ciekawego, od jezior, rzek i torfowisk, poprzez równiny i otwarte tereny, aż po wzniesienia moreny czołowej w zachodniej części Parku. Od razu nasuwa się pytanie, co spowodowało taką różnorodność form?
Teren Europy był kilkukrotnie objęty lądolodem. Najstarsze zlodowacenia na obszarze obecnej Polski datowane są na 1,2 mln do 950 tys. lat wstecz. Glacjały, czyli okresy zlodowaceń, trwały od 15 tys. do nawet 300 tys. lat. Pomiędzy nimi występowały tzw. interglacjały, czyli okresy cieplejsze, kiedy lodowiec ustępował, ukazując nowe formy ukształtowania terenu. Następujące kolejno zlodowacenia powodowały zatarcie form wykształconych wcześniej.
Ukształtowanie Mazurskiego Parku Krajobrazowego jest wynikiem ostatniego zlodowacenia bałtyckiego, które ustąpiło ok. 11,7 tys. lat temu, odsłaniając typowy krajobraz młodoglacjalny. Zasięg występowania charakterystycznych dla niego form w Polsce przebiega między innymi południową granicą Parku, poniżej której występuje znacząco mniej jezior, a krajobraz ma charakter bardziej równinny.
Ustępujące masy lodu wytworzyły charakterystyczne typy krajobrazu, które można zaobserwować na całym Pojezierzu Mazurskim. W przeważającej części Parku występuje nizinny krajobraz glacjalny, pagórkowaty, przeplatany dolinami i obniżeniami oraz płatami równin. Zachodnia część Parku obfituje w jeziora rynnowe, o wydłużonym kształcie, rozciągające się na osi północ-południe. We wschodniej części przeważają natomiast jeziora morenowe o dużej powierzchni, niewielkiej głębokości i urozmaiconej linii brzegowej z licznymi półwyspami i zatokami. Południowe tereny Parku obejmują fragment Równiny Mazurskiej – rozległej równiny sandrowej, łączącej się z położoną poniżej Równiną Kurpiowską.
Lodowiec kontynentalny przywędrował na teren obecnych Mazur z Półwyspu Skandynawskiego. Jego grubość dochodziła do kilkuset metrów. Niósł ze sobą ogromne ilości materiału skalnego, pochodzącego z kruszenia i niszczenia ścian oraz skalistego podłoża. Okruchy skalne, żwir i piasek niesione wewnątrz lodu nazywane są moreną. Terminem tym określa się również osady wytopione z lodowca oraz formy ukształtowane przez niego na powierzchni terenu. Podczas cofania się lodowca, kiedy ilość lodu ubywającego była większa niż przybywającego, niesiony przez niego materiał osadzał się na jego czole, powodując powstawanie różnych form krajobrazu. Topnienie lodowca następowało w kilku fazach, w czasie których tworzyły się tzw. wały moren czołowych. Przybierały one postać ciągów pagórków, wałów i garbów, dochodzących do kilkudziesięciu metrów wysokości.
Moreny mają zazwyczaj układ równoleżnikowy, zgodny z tym, jak następowało topnienie lodowca. Pasy moren czołowych można zobaczyć zwłaszcza na Pojezierzu Mrągowskim. Dobrze widoczne pagórkowate ukształtowanie terenu występuje w okolicy miejscowości Lipowo. Odmienny charakter ma krajobraz wschodniej części Parku, Krainy Wielkich Jezior Mazurskich. Widoczna tutaj morena denna charakteryzuje się mniejszymi wzniesieniami o przypadkowym rozmieszczeniu, sięgającymi od 5 do 10 m. Jeszcze inny krajobraz można zaobserwować na południu Parku, gdzie występuje rozległa równina sandrowa. Powstała ona na przedpolu lodowca, jako efekt osadzania materiału żwirowo-piaszczystego, niesionego przez wypływające z lodowca rzeki, które tworzyły wydłużone piaszczyste pagóry, zwane ozami. Równina charakteryzuje się mniejszą żyznością, jest porośnięta głównie przez bory sosnowe o małych wymaganiach siedliskowych.
