Klasztor Starowierców w Wojnowie (fot. Waldemar Bzura)
Staroobrzędowcy na Mazurach
Historia osadnictwa na terenie Mazurskiego Parku Krajobrazowego związana jest również z dziejami wspólnoty religijnej, której członkowie nazywani są staroobrzędowcami, starowiercami lub filiponami. To odłam prawosławia, który nie przyjął reformy cerkwi prawosławnej, przeprowadzonej przez patriarchę Nikona w XVII w. Na skutek rozłamu i wynikających z niego prześladowań starowiercy uchodzili do sąsiednich krajów. W 1825 r. król pruski Fryderyk Wilhelm III zezwolił im na osiedlanie się na terenach Prus. Pierwsi osadnicy przybyli tu w 1830 r. i założyli kilka wsi: Onufryjewo, Wojnowo, Gałkowo, Kadzidłowo, Piaski, Ładne Pole, Osiniak, Piotrowo, Zameczek, Iwanowo.
Z mazurskimi staroobrzędowcami łączą się dzieje klasztoru w Wojnowie. Jego początki sięgają 1836 r., kiedy to Ławrientij Rastropin założył nad jeziorem Duś małą pustelnię. W 1847 r. w jej miejscu powstał klasztor męski pw. Zbawiciela i Trójcy Świętej, który stał się filią ośrodka staroobrzędowców w Moskwie. Monaster przeżywał szczególny rozkwit w latach 1852–67, kiedy jego zwierzchnikiem był Pieter Iwanowicz Ledniew zwany Pawłem Pruskim. W tym okresie klasztor powiększono i sprowadzono do niego wiele cennych ikon i ksiąg. W 1867 r. Paweł opuścił Mazury i przeszedł na jednowierstwo podporządkowane Kościołowi Prawosławnemu. Pod koniec lat 60. XIX w. wspólnota przeżywała kryzys. Zaczynała stopniowo maleć, ponieważ wielu wyznawców również przechodziło na jednowierstwo. W 1884 r. klasztor trafił w prywatne ręce, ale w 1885 r. wrócił pod pieczę staroobrzędowców w wyniku działań przysłanej specjalnie z Moskwy na Mazury młodej zakonnicy Eupraksji (Jeleny Pietrownej Dikopolskiej), która odkupiła go wraz z gruntami i założyła zgromadzenie żeńskie. Mniszki, oprócz praktyk religijnych, trudniły się ciężką pracą na roli oraz opieką nad ludźmi starszymi i kalekimi. Po wojennych zawieruchach monaster zamieszkiwało tylko kilka zakonnic. W 1968 r. jego właścicielem stał się Leon Ludwikowski, który opiekował się starszymi już mniszkami. Ostatnia z nich Afimia Kuśnierz zmarła w 2006 r.
Obecnie zabudowania klasztorne należą do spadkobierców Leona Ludwikowskiego. Obiekt jest udostępniony zwiedzającym, a właściciele prowadzą na jego terenie gospodarstwo agroturystyczne. Najciekawszym budynkiem jest molenna (dom modlitwy), najstarsza i najlepiej zachowana w Polsce. W jej wnętrzu znajdują się księgi liturgiczne oraz zbiór ikon, wśród których na szczególną uwagę zasługuje licząca prawie 500 lat ikona przedstawiająca Matkę Boską z Dzieciątkiem. Warto również przyjrzeć się 3,5-metrowemu, posrebrzanemu żyrandolowi z 1910 r.
W pobliżu klasztoru zlokalizowane są dwa cmentarze. Jeden – niewielki, z białymi drewnianymi krzyżami – jest miejscem pochówku mniszek, natomiast drugi, większy stanowi wiejską nekropolię. Na terenie Parku cmentarze staroobrzędowe znajdują się również w Gałkowie, Onufryjewie i Kadzidłowie, mniejsze są także w Ładnym Polu, Osiniaku-Piotrowie i Iwanowie.
W centrum Wojnowa mieści się wiejska molenna, wzniesiona w 1921 r. (wg niektórych źródeł w roku 1922 lub 1923). Zbudowana z czerwonej cegły, przypomina bardziej kościół ewangelicki. W świątyni tej nadal odbywają się nabożeństwa.
W XX w. część mazurskich staroobrzędowców powróciła do reformowanego Kościoła Prawosławnego. Dlatego obecnie w Wojnowie jest również drewniana cerkiew prawosławna. Świątynia pw. Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny została wzniesiona w latach 1921–23. Jej charakterystycznym elementem jest duża kopuła, przykryta okazałym cebulastym hełmem. Przy cerkwi działa prawosławny klasztor żeński. Jest to jeden z trzech domów zakonnych mniszek prawosławnych w Polsce. Do cerkwi przylega niewielki cmentarz oraz budynki klasztorne.
